Anemia – przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie. Co musisz wiedzieć?

Anemia, zwana również niedokrwistością, znajduje się w ścisłej czołówce najczęściej diagnozowanych zaburzeń krwi u osób w każdej grupie wiekowej. Według WHO zmaga się z nią aż 25% światowej populacji i problem ten stale się pogłębia. Przyczyną takiego stanu rzeczy są rozmaite czynniki, począwszy od niedoborowych diet, przez choroby przewlekłe, po aplazję szpiku. Skąd bierze się niedokrwistość i w jaki sposób się objawia? Jakie są rodzaje anemii i metody ich leczenia? Odpowiadamy!

Czym jest anemia?

Zanim poznasz przyczyny, objawy i rodzaje anemii, warto odpowiedzieć sobie na pytanie, czym dokładnie jest to schorzenie. Według ogólnej definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niedokrwistością określa się stan, w którym dochodzi do obniżenia stężenia hemoglobiny we krwi. Zjawisko to utrudnia czerwonym krwinkom (erytrocytom) transportowanie tlenu z pęcherzyków płucnych do organizmu i w konsekwencji przyczynia się do niedotlenienia tkanek i narządów.

Przyczyny anemii

Na początek warto podkreślić, że kluczową rolę w produkcji czerwonych krwinek gra szpik kostny. Ten uaktywnia się m.in. pod wpływem erytropoetyny – hormonu wytwarzanego w nerkach wskutek obniżenia poziomu tlenu w organizmie. To właśnie pod jej wpływem szpik produkuje erytrocyty, które transportują tlen do tkanek i narządów. Ich cykl życia wynosi około 120 dni, po czym zostają zniszczone w układzie siateczkowo-śródbłonkowym, do którego należy śledziona i wątroba.

Powyższy proces może zostać zaburzony przez różnorodne czynniki. Wśród najczęstszych przyczyn anemii wymienia się niedoborową dietę, choroby przewlekłe, wady genetyczne, nowotwory, nadmierne krwawienia, przyjmowanie niektórych leków oraz zatrucie ołowiem. Rodzaje anemii są naprawdę liczne i każdy z nich wymaga opracowania indywidualnego planu leczenia. Pierwszym krokiem jest oczywiście wizyta u specjalisty i wykonanie stosownych badań diagnostycznych. Jakich konkretnie?

Diagnostyka anemii

Niedokrwistość to dość podstępne schorzenie, które w początkowym stadium może nie dawać o sobie znać. Bardzo często wykrywana jest w trakcie rutynowych badań – już na podstawie samej morfologii lekarz może stwierdzić, czy w organizmie pacjenta dzieje się coś niepokojącego.

Impulsem do pogłębiania diagnostyki są odchylenia od normy w przypadku hemoglobiny, hematokrytu, liczby erytrocytów, MCH (średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej), MCV (średnia objętość krwinki czerwonej) oraz MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej).

Jako że rodzajów anemii jest mnóstwo i mogą mieć one różne podłoże, lekarz może zlecić oznaczenie co najmniej kilku z poniższych parametrów:

• żelazo,
• ferrytyna,
• witamina B12,
• kwas foliowy,
• OB (odczyn Biernackiego),
• retikulocyty,
• bilirubina,
• transferyna,
• erytropoetyna,
• kwas metylomalonowy,
• haptoglobina,
• holotranskobalamina,
• homocysteina,
• TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza),
• UIBC (utajona zdolność wiązania żelaza),
• przeciwciała przeciw komórkom okładzinowym żołądka,
• badanie kału na krew utajoną.

Objawy anemii

Jak już wiadomo, objawy anemii w jej początkowym stadium bywają całkowicie uśpione. Z biegiem czasu pacjenci zaczynają odczuwać dyskomfort, który usprawiedliwiają zmęczeniem, przepracowaniem, bezsennością, nadmiarem obowiązków, życiem w biegu oraz stresem. U wielu osób niedokrwistość zostaje zdiagnozowana w momencie, gdy jest już mocno zaawansowana.

W przypadku anemii bardzo ważne jest jak najszybsze działanie. Jej zbagatelizowanie może skończyć się nawet hospitalizacją i długim, żmudnym leczeniem. Skutecznym sposobem na uniknięcie przykrych konsekwencji jest wykonywanie regularnych badań oraz uważne wsłuchiwanie się w swój organizm. Czerwona lampka powinna zapalić ci się w momencie, gdy zaobserwujesz u siebie jakiekolwiek z poniższych symptomów:

• kołatanie serca,
• tachykardia,
• osłabienie,
• mroczki przed oczami,
• zawroty i bóle głowy,
• zaburzenia pamięci i koncentracji,
• łamliwość włosów i paznokci,
• bladość skóry i błon śluzowych,
• nadmierna senność,
• nietolerancja wysiłku,
• wahania nastroju,
• stany depresyjne,
• permanentne uczucie zimna,
• duszności,
• płytki oddech,
• pękanie kącików ust,
• nadmierne wypadanie włosów,
• parestezje,
• obniżenie odporności,
• utrata wagi,
• zaburzenia widzenia,
• zaparcia,
• suchość skóry,
• wygładzony i/lub piekący język.

Rodzaje anemii

Rodzaj anemii zależy od jej przyczyny. Zupełnie inaczej podchodzi się do niedokrwistości spowodowanej nadmierną utratą krwi, a jeszcze inaczej do tej wywołanej chorobą przewlekłą lub aplazją szpiku. Ciekawostką jest fakt, że do tej pory wytypowano około 400 rodzajów anemii. W ścisłej czołówce plasuje się ta spowodowana niedoborami pokarmowymi, zwłaszcza zbyt niską podażą żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12. Poniżej charakterystyka kilku z nich.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Niedokrwistość z niedoboru żelaza, zwana mikrocytarną, niedobarwliwą lub syderopeniczną, to zdecydowanie najczęściej diagnozowane schorzenie krwi zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Jak sama nazwa wskazuje, jej główną przyczyną jest zużycie zapasów żelaza w organizmie, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia objętości erytrocytów i spadku stężenia hemoglobiny poniżej normy. Przyczyn anemii z niedoboru wspomnianego pierwiastka jest co najmniej kilka, a najbardziej powszechne z nich to:

1. Nieodpowiednia dieta – mocno restrykcyjny i monotonny jadłospis to krótka droga do uszczuplenia zapasów ważnych witamin i minerałów, w tym żelaza. W tym przypadku kluczem do zdrowia są zbilansowane i urozmaicone posiłki, w których nie brakuje produktów odzwierzęcych.
2. Nadmierna utrata krwi – ten rodzaj anemii jest zazwyczaj następstwem obfitych miesiączek, cyklicznych krwotoków z nosa, poważnych wypadków i skaleczeń, a także krwawienia z przewodu pokarmowego (polipy jelita, wrzody żołądka i dwunastnicy, nowotwory).
3. Zaburzona wchłanialność – zjawisko to może wynikać z chorób układu pokarmowego, w tym celiakii oraz nieswoistych stanów zapalnych jelit. Na biodostępność tego pierwiastka wpływają również zabiegi operacyjne jelit i żołądka oraz niektóre produkty spożywcze.
4. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo – niektóre osoby potrzebują więcej żelaza w organizmie niż inne. Zaliczają się do nich m.in. kobiety w ciąży, seniorzy, dzieci, nastolatkowie oraz weganie i wegetarianie.

Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12

Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 (kobalaminy) to rodzaj anemii megaloblastycznej, do której dochodzi wskutek nieprawidłowej syntezy DNA. Podobnie jak w przypadku żelaza, często jest ona następstwem źle skomponowanej diety, zwłaszcza tej ubogiej w kobalaminę. Szczególnie narażeni są na nią weganie i wegetarianie, którzy zapominają o dodatkowej suplementacji.

Innym rodzajem niedokrwistości z niedoboru powyższej witaminy jest anemia złośliwa, zwana chorobą Addisona-Biermera. Jest to schorzenie autoimmunologiczne, w którym organizm produkuje przeciwciała skierowane przeciwko czynnikowi wewnętrznemu (inaczej Castle’a) wydzielanemu przez komórki okładzinowe żołądka.

Warto podkreślić, że przyczyną niedoboru witaminy B12 – a w konsekwencji anemii – może być również choroba alkoholowa, resekcja jelita cienkiego lub żołądka, anoreksja, choroba Leśniowskiego-Crohna, a także wrodzony niedobór czynnika wewnętrznego.

Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego

Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego (B9) to kolejny z rodzajów anemii megaloblastycznej. Podobnie jak w przypadku poprzedniczki, niedostateczna ilość tej witaminy zaburza syntezę DNA i wynika najczęściej z błędów żywieniowych. Do jej spadku przyczynia się również ciąża, karmienie piersią, stosowanie niektórych leków (np. przeciwpadaczkowych), alkoholizm, podeszły wiek, choroby układu pokarmowego oraz ograniczona wchłanialność.

Anemia aplastyczna

Anemia aplastyczna to następstwo niewydolności (aplazji) szpiku kostnego. Co to oznacza w praktyce? Otóż jest to sytuacja, w której komórki wytwarzające szpik są uszkodzone i nie są w stanie wyprodukować dostatecznej ilości czerwonych krwinek.

Schorzenie to można podzielić na wrodzoną i nabytą. Ta ostatnia wywoływana jest m.in. przez regularny kontakt z chemicznymi substancjami, choroby autoimmunologiczne, zakażenia (np. wirusowe zapalenie wątroby), niektóre leki oraz chemioterapię lub radioterapię.

Anemia hemolityczna

Z anemią hemolityczną mamy do czynienia w momencie, gdy czerwone krwinki ulegają zniszczeniu, a szpik kostny nie nadąża z produkowaniem nowych i nadrabianiem braków. Nierzadko wymaga ona leczenia w warunkach szpitalnych – zarówno przyczynowego, jak i objawowego.

Leczenie anemii

Pierwszym krokiem w leczeniu niedokrwistości jest znalezienie jej przyczyny. W przypadku anemii wywołanej niedoborem żelaza, witaminy B12 czy kwasu foliowego podstawą jest odpowiednio skomponowana dieta. Idealny jadłospis to ten obfitujący w produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso, jaja ryby), które stanowią źródło cennych witamin i minerałów, w tym najlepiej przyswajalnego żelaza hemowego.

Jeśli mamy do czynienia z anemią wynikającą z konkretnej choroby, to właśnie na tej ostatniej należy skupić szczególną uwagę. Przy zaburzeniach autoimmunologicznych nierzadko stosuje się kortykosteroidy, natomiast osoby zmagające się z chorobami nerek przyjmują erytropoetynę. Cięższe przypadki wymagają podjęcia bardziej radykalnych działań, w tym przeszczepu szpiku kostnego, wymiany osocza, transfuzji krwi lub usunięcia śledziony.

Skutki nieleczonej anemii

Objawy anemii i związany z nimi dyskomfort znacznie utrudniają codzienne funkcjonowanie. Warto mieć na uwadze fakt, że ich zbagatelizowanie i zaniechanie leczenia może skutkować bardzo poważnymi konsekwencjami. Wśród najgroźniejszych powikłań wyróżnić można zahamowanie rozwoju fizycznego i intelektualnego dziecka, problem z donoszeniem ciąży, a także trwałe uszkodzenie mięśnia sercowego.

Co ciekawe, naukowcy z Pennsylvania State University znaleźli powiązanie pomiędzy niedokrwistością a ubytkiem słuchu zarówno u osób młodych, jak i seniorów. Okazuje się również, że anemia może nasilić demencję, pogłębić zaburzenia psychiczne, uszkodzić układ nerwowy – a w skrajnych przypadkach – doprowadzić do śmierci.

Anemia – grupa ryzyka

Jak już wcześniej wspomniano, istnieje grupa osób, które są bardziej podatne na niedokrwistość niż inni. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele – z jednej strony mogą być to błędy żywieniowe, z innej natomiast obfite krwawienia, dojrzewanie czy choroby autoimmunologiczne. Jedno jest pewne – schorzenie to dotyczy osób w każdym wieku, włączając w to dzieci, nastolatków, dorosłych i seniorów. Kto jest najbardziej narażony na anemię? W grupie ryzyka znajdują się m.in.

• nastolatkowie (okres dojrzewania),
• wcześniaki,
• weganie i wegetarianie,
• osoby w podeszłym wieku,
• kobiety w wieku rozrodczym,
• ciężarne,
• osoby zmagające się z chorobami przewlekłymi/zaburzeniami odżywiania,
• pacjenci onkologiczni.

Niedokrwistość to zaburzenie krwi, które przyjmuje różne oblicza. Z racji swoich niespecyficznych i bagatelizowanych objawów często obniża komfort życia i utrudnia codzienne funkcjonowanie. Do tej pory w medycynie wyodrębniono liczne rodzaje anemii – każdy z nich wymaga innego podejścia i wdrożenia indywidualnego planu leczenia. Długo utrzymująca się niedokrwistość prowadzi do groźnych powikłań – to właśnie dlatego niezwykle istotne jest wykonywanie regularnych badań i wsłuchiwanie się w swój organizm. Masz jakiekolwiek obawy lub wątpliwości odnośnie swojego zdrowia? Koniecznie skonsultuj się ze specjalistą!

Źródła:

• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anemia/symptoms-causes/syc-20351360
• https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/43894/9789241596657_eng.pdf;jsessionid=A401D90C673C5A2A170F406FE23072C?sequence=1
• http://www.dgft.nhs.uk/wp-content/uploads/2018/02/anaemia.pdf
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5787694/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499994/
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26314490/
• https://www.who.int/health-topics/anaemia#tab=tab_3
• https://www.healthline.com/health/iron-deficiency-anemia#complications
• http://perspectivesinmedicine.cshlp.org/content/3/7/a011866.full
• https://www.hematology.org/education/patients/anemia
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/3929-anemia
• https://www.nhlbi.nih.gov/files/docs/public/blood/anemia-inbrief_yg.pdf

TE ARTYKUŁ POWINNY CIĘ ZAINTERESOWAĆ!

Dieta przy anemii, czyli dieta bogata w żelazo – co jeść, a czego unikać? Dieta przy anemii u osób starszych – na co zwrócić uwagę? Co jeść, a co unikać? Wegetarianizm a anemia, czyli jak powinna być dieta przy anemii dla wegetarian? Dieta przy anemii w ciąży – jak powinna wyglądać? Dieta dla dziecka przy anemii – na co zwrócić uwagę? Co jeść? Czego nie jeść? Dieta przy anemii u niemowlaka i rocznego dziecka. Co jeść, a czego unikać? Produkty bogate w żelazo niezbędne przy anemii – lista produktów Dieta przy anemii – przepisy na każdą porę dnia Aniemia w ciąży – co jeść, czego unikać? Produkty bogate w żelazo w ciąży! Anemia w pierwszym trymestrze ciąży – co musisz wiedzieć? Dieta przy anemii u dorosłych – na co zwrócić uwagę, co jeść, a czego unikać? Hashimoto u mężczyzn – objawy, dieta i leczenie – co musisz wiedzieć?