Odżywianie seniorów zmagających się z ograniczoną mobilnością

Jednym z kluczowych aspektów zapewniających dobre samopoczucie i zdrowie w podeszłym wieku jest zbilansowane odżywianie. Jest to szczególnie istotne w przypadku seniorów zmagających się z ograniczoną mobilnością, u których ryzyko wystąpienia różnorodnych problemów zdrowotnych jest znacznie wyższe. Niewystarczająca aktywność fizyczna może prowadzić do spadku masy mięśniowej, osłabienia kondycji i ogólnej sprawności, co z kolei wpływa na potrzeby w zakresie mikro- i makroskładników. Jak zatem tworzyć dietę dla osób leżących lub niesprawnych? Czym właściwie jest ta “ograniczona mobilność” i jak wpływa na procesy metaboliczne oraz ogólny stan zdrowia?

Ograniczona mobilność

Ograniczona mobilność osób starszych odnosi się do trudności lub niemożności samodzielnego poruszania się. Proces ten może być spowodowany szeregiem czynników — tj. osłabieniem mięśni, problemami ze stawami, chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak Parkinson czy Alzheimer lub urazami i operacjami. Ograniczenia mobilności mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie seniorów, wpływając na ich zdolność do wykonywania podstawowych czynności, np. chodzenie, wstawanie czy utrzymanie równowagi. W rezultacie nierzadko skutkuje to zwiększonym ryzykiem upadków, izolacją społeczną oraz spadkiem samodzielności i pogorszeniem jakości życia.

Odleżyny

Kluczowym ograniczeniem w zakresie mobilności są tzw. odleżyny, które wymagają wyjątkowo zbilansowanej diety, która uwzględniłaby całkowitą niesprawność. Oczywiście dolegliwość ta dotyka nie tylko seniorów, jednak statystyki pokazują, że pojawiają się one u 7-23% pacjentów przebywających w domu lub w zakładach opiekuńczo-leczniczych, wśród których duża część to seniorzy. Ryzyko wzrasta w przypadku niewłaściwej pielęgnacji, zaburzeń czucia, ograniczonej ruchomości, niskiego ciśnienia tętniczego, nietrzymania moczu i stolca oraz złamań i zaburzeń odżywiania – a to przecież kolejne bolączki osób starszych.

Odleżyny są owrzodzeniami wywołanymi przewlekłym uciskiem lub tarciem skóry. Proces choroby to w gruncie rzeczy postępująca martwica niedokrwienna skóry, a potem również tkanek leżących głębiej (w ostatnich fazach może sięgać aż do kości). Odleżyny najczęściej pojawiają się na kości krzyżowej, pośladkach i piętach, nieco rzadziej na łokciach, kolanach i w okolicach kostek. Podział kliniczny odleżyn według Torrance’a obejmuje 5 stopni – im wyższy stopień, tym trudniejsze leczenie:

1. stopień I: blednące zaczerwienienie (po ustaniu ucisku), które oznacza, że mikrokrążenie nie zostało uszkodzone,
2. stopień II: nieblednące zaczerwienienie (nawet po ustaniu ucisku) z ewentualnym obrzękiem, pęcherzami czy uszkodzeniami naskórka,
3. stopień III: owrzodzenie, czyli uszkodzenie skóry właściwej i naskórka do tkanki podskórnej z obrzękiem i rumieniem. W dnie rany widać czerwoną ziarninę (jeśli rana się goi) albo żółte masy rozpadających się tkanek,
4. stopień IV: uszkodzenie obejmujące również tkankę podskórną do granicy z powięzią, z zakrzepicą i zapaleniem małych naczyń krwionośnych. Na dnie rany może być widoczna brunatnoczarna martwica,
5. stopień V: zaawansowana martwica przekraczająca powięź i obejmująca mięśnie, ścięgna, stawy i kości. Odleżyna może składać się z kilku połączonych jam, a w ranie widać brunatnoczarną martwicę i rozpadające się tkanki.

Profilaktyka osób z ograniczoną mobilnością

Profilaktyka odleżyn obejmuje również kilka innych czynności. Chodzi m.in. o:

• dbanie o ogólny stan seniora (np. higienę okolic intymnych i całego ciała) i jego właściwe odżywienie,
• materace przeciwodleżynowe (dostępna na https://www.pomocedlaseniora.pl/50-materace- przeciwodlezynowe) są wskazane zwłaszcza w przypadku zaleczonych odleżyn, jednak jeśli wiadomo, że nie można spodziewać się poprawy stanu zdrowia seniora (nawet po wdrożeniu rehabilitacji i aktywizacji ruchowej), najlepiej zastosować je od razu. Nie warto czekać na pojawienie się zmian skórnych ani tym bardziej owrzodzeń. Szczególnie użyteczne okazują się dynamiczne materace zmniennociśnieniowe. Ich działanie polega na naprzemiennym napełnianiu powietrzem i opróżnianiu komór z pomocą kompresora. Cykliczne zmniejszenie ucisku poprawia krążenie w obszarach ciała, które w danym momencie nie stykają się z Niektóre materace przeciwodleżynowe mają dodatkowo niewielki przechył boczny (do 20°) regulowany w czasie albo jedno- lub obustronny obrót (do 30°) leżącej na nim osoby.
• rehabilitację i zwiększanie aktywności ruchowej (pomóc w tym mogą kule ortopedyczne lub sprzęt do rehabilitacji),
• regularną zmianę pozycji ciała i jej stabilizację (np. za pomocą wałków, podpórek),
• zapobieganie nietrzymaniu moczu i stolca,
• wprowadzenie odpowiedniej, dedykowanej diety,
• stosowanie delikatnej i oddychającej

Odżywianie osób z ograniczoną mobilnością

Tworzenie i utrzymywanie zrównoważonej diety to ogromne wyzwanie — zwłaszcza w przypadku starszych pacjentów, którzy nie mogą zachować optymalnej aktywności fizycznej. W procesie tym nie pomagają wysoko przetworzone produkty, skrajne i nierzadko wykluczające się zalecenia, a także ogólna dostępność do żywności bogatej w sól i konserwanty.

Badania wykazały, że preferencje żywieniowe starszych osób są często uwarunkowane nawykami i upodobaniami nabytymi przez lata. Wiele osób w podeszłym wieku nie zmienia swoich dietetycznych rutyn, a jakiekolwiek modyfikacje w ich diecie zazwyczaj są efektem ogólnych porad zdrowotnych, które nie zawsze są odpowiednie i bezpieczne dla tej grupy wiekowej. Szczególnie ryzykowne mogą być diety eliminacyjne dla osób powyżej 65 roku życia.

Zatem, opracowując zalecenia żywieniowe, kluczowe jest branie pod uwagę indywidualnych potrzeb, przewlekłych schorzeń, wieku, zmian w stylu życia oraz ogólnych wytycznych dla starszych osób, jakie określają np. Piramida Żywienia czy wskazówki Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Warto je dostosowywać do stanu zdrowia seniora, który nie może zachować pełnej (lub całkowitej) aktywności.

Zasady żywieniowe

Ograniczona mobilność może prowadzić do szeregu komplikacji zdrowotnych, w tym do zmniejszenia masy mięśniowej, spowolnienia metabolizmu i zwiększonego ryzyka chorób przewlekłych. Wszystko to rzuca światło na znaczenie dobrze zbilansowanej diety, która jest dostosowana do specyficznych potrzeb tej grupy wiekowej. Pamiętając o tym należy przestrzegać czterech, ogólnych zasad żywieniowych.

1. Odpowiedni bilans kaloryczny i rozkład makroskładników

W uogólnieniu przyjmuje się, że zapotrzebowanie energetyczne osób starszych wynosi około 1,5- krotność wartości podstawowej przemiany materii (w porównaniu z 1,8–2,1-krotnością u ludzi pracujących zawodowo).[3] W sytuacjach, gdy u osób przewlekle leżących pojawiają się odleżyny lub gorączka, zapotrzebowanie na kalorie może ulec zwiększeniu.

Dodatkowo w diecie należy pamiętać, o tym, że standardowa dieta osoby leżącej powinna składać się z:

• 55% węglowodanów,
• do 30% tłuszczy (z czego spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych powinno wynieść 4-5% energii),
• 15-20% białka.

2. Dieta lekkostrawna

Jadłospis osoby mającej ograniczenia w mobilności powinien być nie tylko smaczny, ale także lekkostrawny. Ważne jest również, aby zwiększyć w diecie udział białka i produktów mlecznych, które są kluczowe dla regeneracji tkanki mięśniowej.

Warto więc zrezygnować z produktów smażonych, przetworzonych, z warzyw kapustnych, dań tłustych i bogatych w sól. Zamiast tego, na talerzu pojawić się powinny m.in.:

• warzywa — gotowane lub duszone (np. ziemniaki, buraki, marchewki),
• owoce — pieczone jabłka, banany, musy owocowe bez dodatku cukru, ,
• mięso — chude mięso drobiowe, ryby,
• produkty mleczne — kefiry, maślanki, twaróg,
• produkty zbożowe — kasza manna, biały ryż, makaron,

3. Podaż witamin i minerałów

Dieta seniorów unieruchomionych powinna być wzbogacona o wapń i witaminę D, które wspomagają absorpcję wapnia w organizmie. Z tego powodu warto włączyć do diety seniora produkty takie jak jaja, ryby, tran, chude produkty mleczne, oleje roślinne, produkty pełnoziarniste oraz kasze.

Niezwykle ważna jest także witamina C, która pomaga w gojeniu się ran, wspiera układ odpornościowy i pomaga w regeneracji skóry. Równie ważne jest żelazo, kluczowe dla produkcji czerwonych krwinek oraz błonnik, usprawniający wypróżnienia i wpływający na prawidłową pracę jelit. Warto także dostarczać produkty bogate w witaminę B — kluczową dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.

4. Nawadnianie

Osoby leżące mogą mieć trudności w połykaniu i regularnym dostarczaniu płynów. Dlatego też tak ważne jest stopniowe podawanie wody, soków lub zup — zarówno przy pomocy łyżki, jak i słomek. Można także zaparzać herbaty ziołowe, pod warunkiem że nie mają one właściwości przeczyszczających i nie podrażniają układu trawiennego.

W przypadku problemów żywieniowych i trudności w zakresie układania jadłospisów zawsze warto sięgnąć po wsparcie doświadczonych specjalistów — tj. dietetyków, diabetyków i lekarzy.

Źródła:

1. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/171049,odlezyny. [dostęp online: 23.01.2023].
2. https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/226009,zlamanie-szyjki-kosci-udowej.[dostęp online: 23.01.2023].
3. Gabrowska, Elżbieta, and Mikołaj    „Zasady   żywienia   osób   w     starszym wieku.” Gerontologia Polska 14.2 (2006): 57-62.

________________________________________________________

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

________________________________________________________